Ισλαμικός φονταμενταλισμός και φεμινισμός....

ΕΠΟ 43 /4η εργασία 2018

της  Ζαράγκα Καλλιόπης

ΘΕΜΑ: Πώς αντιλαμβάνεται την έννοια της διαφορετικότητας και της κοινότητας ο ισλαμικός φονταμενταλισμός και ο φεμινισμός; Αναπτύξτε το θέμα, αξιοποιώντας παραδείγματα από την επικαιρότητα.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

       Η αξία της ατομικής ύπαρξης μέσα στην κοινότητα (σύμφωνα με τη φιλοσοφία του δυτικού πολιτισμού) μοιάζει σαν ένα έργο τέχνης, ένα ψηφιδωτό. Ο καλλιτέχνης, για να φτάσει το στόχο του και να μπορέσει να αποδώσει την τέλεια αρμονία στο έργο του, έχει χρησιμοποιήσει άπειρες ανόμοιες ψηφίδες. Μέσα σε μια κοινότητα το κάθε μέλος είναι διαφορετικό από τα υπόλοιπα, σαν τις ψηφίδες που όμως, όλες μαζί, μέσα από αυτή την ανομοιότητα και μοναδικότητά τους, συγκροτούν τη συλλογική αρμονία. Αν οι ψηφίδες ήταν πανομοιότυπες ή απαράλλαχτα όμοιες δε θα ήταν δυνατό να αλληλοσυμπληρωθούν και να υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα που οραματίστηκε ο καλλιτέχνης. Έτσι, μια κοινότητα έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει τους στόχους της και να καταλήξει στην πραγμάτωση ενός συλλογικού αγαθού με τη συμμετοχή της ατομικής ύπαρξης, τη διαφορετικότητα, τη μοναδικότητα και την ανομοιομορφία των μελών της.

       Στην εργασία αυτή μας ζητείται να εξετάσουμε πώς αντιλαμβάνονται τις έννοιες της διαφορετικότητας και της κοινότητας ο Ισλαμικός Φονταμενταλισμός και ο Φεμινισμός. Αφού αναφερθούμε σε αυτές τις δύο έννοιες και καταδείξουμε τη μεταξύ τους σχέση (πάντα σύμφωνα με τη θεώρηση της δυτικής σκέψης), θα παρουσιάσουμε τα δύο αυτά κινήματα, τον ισλαμικό φονταμενταλισμό και τον φεμινισμό, αναζητώντας τη σχέση του καθενός με τις έννοιες της διαφορετικότητας και της κοινότητας.  Θεωρούμε πως καλό είναι να ξεκινήσουμε από τον φεμινισμό, που, ως κίνημα του δυτικού πολιτισμού, προκρίνει τις αρχές της ελευθερίας και της ισότητας, αρχές που έχουν, για το φεμινισμό, καθοριστική σχέση ως προς τις έννοιες της διαφορετικότητας και της κοινότητας, εν αντιθέσει με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, ο οποίος έχει εχθρική στάση προς τη διαφορετικότητα και εκλαμβάνει την έννοια της κοινότητας ως κλειστή και απαγορευτική για κάθε ξένο σώμα. Την προσπάθειά μας αυτή θα εμπλουτίσουμε με παραδείγματα από την σύγχρονη επικαιρότητα.

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

·        Γενικά χαρακτηριστικά

          Ο άνθρωπος, ως κοινωνικό όν, δε ζει μόνος, έρχεται σε επικοινωνία και συσσωματώνεται με άλλους ανθρώπους, δρα συλλογικά, αναπτύσσεται και εξελίσσεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Η συσσωμάτωση αυτή των ανθρώπων καλείται κοινότητα, πηγάζει από την κοινή θέληση των ανθρώπων και χαρακτηρίζεται από  τις άμεσες και στενές σχέσεις μεταξύ τους, οι οποίες οφείλονται στην ύπαρξη κοινών στοιχείων (έθνος, επάγγελμα, επιστήμη, πολιτισμός κ.ά). Τα άτομα στην κοινότητα συμβιώνουν αγαστά, συνεργάζονται, επιδιώκουν κοινούς στόχους και οραματίζονται την πραγμάτωση και επίτευξη ενός συλλογικού αγαθού (Heywood, σελ. 208-211).

        «Είμαστε όλοι διαφορετικοί, αλλά όλοι ίσοι» είναι μία φράση που τα τελευταία χρόνια ακούγεται αρκετά συχνά, με στόχο την εγκατάλειψη προκαταλήψεων, διακρίσεων, αρνητικών συμπεριφορών και περιφρόνησης   εις βάρος των ατόμων που είτε έχουν διαφορετικά εξωτερικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά (π.χ. χρώμα, ήθη-έθιμα…) είτε «ειδικές» σωματικές - ψυχοδιανοητικές , ή άλλες (π.χ. κοινωνικές, μορφωτικές, σεξουαλικές) διαφορές από το γενικό σύνολο.

·        Η φιλοσοφική προσέγγιση της διαφορετικότητας

       Οι στοχαστές της δυτικής διανόησης θεωρούν πως η ατομικότητα επιβάλλει την ανεκτικότητα του διαφορετικού στον τρόπο σκέψης, έκφρασης και δράσης, αποτελεί μια κοινωνική αρχή που διέπεται από κανόνες και συμπεριφορές  και  είναι βασισμένη στις αρχές του Διαφωτισμού, την ελευθερία και την ισότητα, ως φυσικά δικαιώματα του κάθε ανθρώπου. Ο Mill υποστηρίζει πως η ανεκτικότητα είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να οδηγηθεί ο άνθρωπος στην αυτόνομη ανάπτυξή του και να υπάρξει μια υγιής κοινωνία. Ο Berlin αποδέχεται την σπουδαιότητα της ανοχής, θεωρώντας πως μέσα σε έναν πλουραλιστικό κόσμο ο διάλογος, η διαφωνία και η αμφισβήτηση, συστατικά στοιχεία του πλουραλισμού, αποτελούν εργαλεία προόδου και διατήρησης της τάξης και της σταθερότητας, αποτρέποντας κοινωνικές συγκρούσεις (Hewood, 89-93).

      

              

ΤΟ ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

·         Καταβολές

         Οι απαρχές του φεμινιστικού κινήματος συναντώνται στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, όταν , στα πρότυπα της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δημοσιεύτηκε το έργο της Mary Wollstonecraft, «Η Δικαίωση των Δικαιωμάτων των Γυναικών». Την περίοδο αυτή η πατριαρχική κοινωνία συνεχίζει να «κρατεί καλά» καθώς οι αντιλήψεις των Διαφωτιστών για τις γυναίκες διέπονται από την πεποίθηση πως δεν είναι ικανές για κριτική σκέψη και στερούνται λογικής. Υποστηρίζουν πως η ίδια η φύση τους τις καθιστά  υποχείριες των συναισθημάτων και των παθών τους και επομένως πρέπει να υποτάσσονται στην εξουσία του άνδρα. Διχοτομούν τον άνθρωπο σε δύο διαφορετικά όντα, λογικό και συναισθηματικό, αποδίδοντας στον άνδρα τη λογική και στη γυναίκα το συναίσθημα. Με βάση αυτό το εννοιολογικό έμφυλο δίπολο γίνεται  διαχωρισμός σε δημόσιο και ιδιωτικό βίο εγκλωβίζοντας τις γυναίκες στους παραδοσιακούς ρόλους της συζύγου, μητέρας και νοικοκυράς.  Αντίθετα, ο φυσικός χώρος του άνδρα είναι ο δημόσιος και δικαιούται, κατ’ αποκλειστικότητα, την ιδιότητα του πολίτη. Η ισότητα και η ατομική ελευθερία, αρχές πάνω στις οποίες στηρίζει τη θεώρησή του ο Διαφωτισμός ως φυσικά δικαιώματα κάθε ανθρώπου, αντιστρέφονται για τις γυναίκες, ακόμη και από τους επικριτές της πατριαρχίας, Locke, Montesquieu, Hume καθώς και τον υπέρμαχο της προσωπικής ελευθερίας Rousseau (Σηφάκη σελ.1-2 & Δαλακούρα σελ.18-20).

·        Η αμφισβήτηση

       Στις αντιφατικές αυτές θεωρίες, που θέλουν οι θεμελιώδεις αρχές του Διαφωτισμού να αφορούν μόνο τους άντρες,  η Mary Wollstonecraft υψώνει τη φωνή της, διεκδικώντας την κατάκτηση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών, με πρόταγμα το δικαίωμα στη μόρφωση. Διακηρύσσει πως οι γυναίκες είναι εξίσου λογικά όντα με τους άνδρες, «ο νους δεν έχει φύλο» αναφέρει στο βιβλίο της Διεκδίκηση των Δικαιωμάτων της Γυναίκας, και μάχεται για το δικαίωμα στη μόρφωση, ώστε μέσω αυτής να ολοκληρωθεί η προσωπικότητά τους και να καταστούν ορθολογικά όντα με κριτική σκέψη, ικανά να ενταχθούν στο δημόσιο χώρο και να διεκδικήσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα (Σηφάκη, σελ.1-2 & Δαλακούρα, σελ. 21-23).

       Ο στοχαστής του πολιτικού φιλελευθερισμού John Stuart Mill, πιστός στις πολιτικοφιλοσοφικές αρχές του περί   «ατομικότητας», εναντιώνεται στις κρατούσες απόψεις περί «υποδεέστερης και ελλειμματικής» γυναικείας φύσης. Τις χαρακτηρίζει αυθαίρετες και λαθεμένες και υποστηρίζει πως η πολιτική συγκρότηση της κοινωνίας, όταν στηρίζεται στη νομική υποταγή του ενός φύλου στο άλλο, εμποδίζει τη βελτίωσή της, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο με  τη νομική ισότητα και γι αυτό μάχεται για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα των γυναικών. Προβάλλει νομικές και πολιτικές διεκδικήσεις, με στόχο την πολιτική εξίσωση των δύο φύλων και την εξάλειψη όλων των φυλετικών ανισοτήτων (Δαλακούρα, σελ. 26).

       Αυτό το ιδεολογικό κλίμα αμφισβήτησης των παραδοσιακών-πατριαρχικών αντιλήψεων για τη γυναικεία φύση οδήγησε, στα μέσα του 19^ου αιώνα, στην ανάπτυξη ενός οργανωμένου γυναικείου κινήματος, του φεμινιστικού. Το φεμινιστικό κίνημα χωρίζεται ιστορικά σε τρία κύματα, που το καθένα φέρει τα χαρακτηριστικά των ιδεολογικών και πολιτικών θέσεων και διεκδικήσεων της εποχής του, με κοινή συνισταμένη τους τη μελέτη και αντιμετώπιση των προβλημάτων των γυναικών για την καλυτέρευση της ζωής τους.

·        Πορεία και εξέλιξη

           Πρωταρχικός στόχος του πρώτου κύματος ήταν το γυναικείο δικαίωμα ψήφου, καθώς θεωρήθηκε πως με αυτή την κατάκτηση θα κατέρρεαν όλες οι διακρίσεις μεταξύ των δύο φύλων. Οι φεμινίστριες του πρώτου κύματος γνωστές και ως «σουφραζέτες», διαδηλώνουν για το δικαίωμα  ψήφου σε πολλές χώρες και κυρίως σε αυτές όπου η πολιτική δημοκρατία είναι ισχυρή.

Οι αγώνες αυτοί δεν έμειναν χωρίς αντίκρισμα καθώς μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα το γυναικείο εκλογικό δικαίωμα έχει πραγματωθεί σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και στις περισσότερες ηπείρους, μη εξαιρουμένης και της Νότιας Αφρικής, αποδεικνύοντας τη συνεκτική δομή του φεμινιστικού κινήματος. Οι γυναίκες όλου του πλανήτη  ανήκουν σε μια παγκόσμια κοινότητα , στους κόλπους της οποίας αγωνίζονται ενωμένες, διαφορετικές αλλά και ίσες, για τους κοινούς στόχους που θέτουν  (Heywood, σελ.425-426).

       Το δεύτερο κύμα εμφανίστηκε στην Αμερική και στην Ευρώπη στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Χαρακτηρίζεται από σημαντικές ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, όπως π.χ. «η προσέγγιση της διαφοράς», αλλά με κοινό σημείο αναφοράς πως το φύλο είναι μια κοινωνικά κατασκευασμένη διάκριση. Η φιλοσοφική θεώρηση του δεύτερου κύματος στηρίζεται στην αξία του ατομικισμού, την πίστη στην υπέρτατη σπουδαιότητα του ατόμου. Αποδέχεται την ατομική διαφορετικότητα, την ελευθερία και την ισότητα μέσα και έξω από τα χωρικά όρια Βορρά-Δύσης, Νότου-Ανατολής, αντιμετωπίζοντας την ανθρωπότητα ως μία παγκόσμια κοινότητα. Οι φεμινίστριες του δεύτερου κύματος, στα πλαίσια της ουμανιστικής θεώρησης και των αρχών του Διαφωτισμού, αρθρώνουν το αξίωμα της ισότητας και για τα δύο φύλα, καθώς όλα τα άτομα έχουν ίση ηθική αξία, αξιώνοντας την καθολική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλο το ανθρώπινο γένος, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, θρησκείας, κοινωνικής τάξης και ερωτικής προτίμησης (στο κίνημα συμμετέχουν και οι λεσβίες ), αμφισβητώντας συνολικά τις ιεραρχικές θέσεις της πατριαρχικής κοινωνίας, σύμφωνα με τις οποίες ο άντρας θα εξουσιάζει τη γυναίκα και ο γηραιότερος άντρας θα εξουσιάζει το νεότερο (Heywood, σελ. 432-439, 444 & Kymlicka, σελ. 505).

       Τις δεκαετίες του 1980 & 1990 ο φεμινισμός αντιμετωπίζει μια σημαντική κρίση, καθώς, ως μαζικό κίνημα,  έχει κατακερματιστεί και καταστεί μη συνεκτικό, ενώ παράλληλα «κατηγορείται» πως το κυρίαρχο αίτημά του, για ίσα δικαιώματα και χειραφέτηση, αφορά, κυρίως, τις λευκές γυναίκες της μεσαίας και ανώτερης τάξης και αγνοεί προβλήματα και μειονεκτήματα άλλων τάξεων και φυλών (Heywood, σελ.447). Αυτή την περίοδο ο φεμινισμός λειτουργεί σε ένα εχθρικό περιβάλλον.  Η πρόοδος του ισλαμικού φονταμενταλισμού στις ισλαμικές χώρες επαναφέρει το φερετζέ, αποκλείει τις γυναίκες από την πολιτική και τη δημόσια ζωή και καταργεί κάθε νομικό τους δικαίωμα, ενώ στο δυτικό κόσμο κινείται ένα αντίστροφο ρεύμα, απροκάληπτα αντιφεμινιστικό, ακόμη και σε κυβερνητικά επίπεδα (Thatcher, Reagan), καθώς η νέα δεξιά προσπαθεί να αποκαταστήσει τις «φυσικές» πατριαρχικές αξίες, ως εγγύηση για κοινωνική ευταξία και σταθερότητα (Heywood, σελ.462).

       Το αντιφεμινιστικό αυτό ρεύμα ενθάρρυνε τις γυναίκες να αμφισβητήσουν τις συμβατικές αυτές αξίες και κατεστημένες συμπεριφορές.  Ανασυγκρότησε τις δυνάμεις του και, στο τρίτο ιστορικό κύμα διευρύνθηκε και σε άλλες ηπείρους, πέραν της ευρωπαϊκής και της αμερικανικής, εστιάζοντας στα ιδιαίτερα προβλήματα γυναικών και ομάδων, που σχετίζονται με τη φυλή, την εθνότητα, την κοινωνική τάξη κ.α. Για παράδειγμα, στη Σαουδική Αραβία, από το 1990 (για πρώτη φορά σε Αραβική χώρα) ξεκινούν μαζικές γυναικείες διαδηλώσεις. Απαιτούν δικαίωμα στην οδήγηση, δείχνοντας, έτσι, τη συνολική αντίθεσή τους στο ανδροκρατούμενο και εχθρικό προς τις γυναίκες σύστημα που καταπατά τα δικαιώματά τους. Οι αγώνες τους ευοδώθηκαν 30 χρόνια αργότερα.  Από το 2015 απέκτησαν δικαίωμα ψήφου και σημαντικότατα εργασιακά δικαιώματα,  ενώ από τον Ιούνιο του 2108 αποκτούν το πολυπόθητο δικαίωμα οδήγησης. Το φεμινιστικό κίνημα με σταθερές του τις θεμελιώδεις αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού, την ελευθερία και την ισότητα, και έχοντας συμβάλλει στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων των γυναικών του δυτικού κόσμου, θέτει, τώρα, στο ξεκίνημα του 21^ου αιώνα νέα «στοιχήματα»:

·        Να εξαλειφθούν οι όποιοι μικροί ή μεγάλοι σεξισμοί,

·        να υπάρξει ουσιαστική και καταλυτική αντιμετώπιση της σεξιστικής βίας,

·         να διασφαλίσει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των γυναικών του τρίτου κόσμου. Αυτό είναι το πιο δύσκολο στοίχημα καθώς πρέπει να αντιπαλέψει με έναν τελείως « διαφορετικό κόσμο», που μάχεται κυριολεκτικά με βία και τρόμο, προκειμένου να διατηρήσει τη δική του «διαφορετικότητα», έξω όχι μόνο από την παγκόσμια κοινότητα της γυναικείας αλληλεγγύης, αλλά από την κοινότητα του δυτικού πολιτισμού (Heywood, σελ. 462).

      

ΙΣΛΑΜΙΚΟΣ ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ

       Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός θεωρείται ο πιο σημαντικός τύπος του φονταμενταλισμού. Εναντιώνεται στην εκκοσμίκευση της κοινωνίας (στη χειραφέτησή της δηλαδή από τη θρησκευτική εξουσία), στη νεωτερικότητα και την εξάπλωση των ορθολογικών  ιδεών του Διαφωτισμού. Απορρίπτει τη διάκριση μεταξύ θρησκείας και πολιτικής. «Η πολιτική είναι η θρησκεία» και η θρησκεία για το Ισλάμ είναι μια οργανωμένη κοινότητα ανθρώπων, η ούμμα,  που  τους συνδέουν κοινές πεποιθήσεις, ενέργειες και πρακτικές ενάντια στους άπιστους και ο εσωτερικός αγώνας του κάθε ατόμου για ηθική υπακοή και αφοσίωση στο Ισλάμ (Heywood, σελ. 509-511,515). Η αναφορά αυτή, πιστών-απίστων, προστατεύει την καθαρότητα της κοινότητας από ξένα και, επομένως, εχθρικά για την ιδεολογία της στοιχεία και καταδεικνύει την έννοια της διαφορετικότητας για τους ισλαμιστές. Θεωρούν πως οι ίδιοι, ως πιστοί, διαφέρουν από τους «άπιστους», καθώς διακρίνονται από καθαρότητα. Ο οπαδός του Ισλάμ, με δική του ελεύθερη απόφαση, γίνεται μέλος της ούμμα και αντιμετωπίζεται ως ίσος και όμοιος με όλα τα μέλη. Είναι όμως μια σχέση ισότητας, εντελώς αντίθετη από αυτή της δυτικής σκέψης. Σημαίνει απόλυτη υποταγή στους αυστηρούς ηθικούς κανόνες της, χωρίς προσωπική άποψη και έκφραση. Κάθε αντίθεση που εκφραστεί ή διαπιστωθεί, συνιστά τον αφορισμό και την «απομάκρυνση» του πιστού από την κοινότητα , καθώς οποιαδήποτε διαφορετικότητα ή ετερότητα είναι ασέλγεια και απειλή για την καθαρότητά της (Κονδύλη σελ.237). Με τον όρο «απομάκρυνση», εννοούμε το θάνατο. Το 2015 βγήκαν στη δημοσιότητα βίντεο δικών των τζιχαντιστών εναντίων ομοφυλοφίλων και μοιχαλίδων. Οι ομοφυλόφιλοι καταδικάζονται σε θάνατο και πετιούνται από ταράτσα πολυόροφου κτιρίου και οι μοιχαλίδες σε θάνατο δια λιθοβολισμού.

       Οι φονταμενταλιστές του Ισλάμ  καταδικάζουν το δυτικό τρόπο ζωής και σκέψης, αντιτίθενται στη Δημοκρατία και έχουν στόχο τους, την αντικατάσταση  του κοσμικοποιημένου δυτικού κράτους, με την αδήριτη εγκαθίδρυση ενός ολοκληρωτικού θεοκρατικού κράτους, το οποίο θα βασίζεται στον ισλαμικό νόμο, τη σαρία. Όσοι είναι αντίθετοι με αυτές τις θέσεις θα υποστούν σκληρές διώξεις, τον Τζιχάντ, τον ιερό πόλεμο των μουσουλμάνων (Βαλταδώρος, σελ. 195).

       Η τρομοκρατική πράξη της 11^ης Σεπτεμβρίου στην καρδιά των ΗΠΑ δεν είναι απλά ένα έγκλημα που διέπραξαν ισλαμιστές. Είναι η σχέση θρησκείας και πολιτικής που μεταβλήθηκε (όχι για πρώτη φορά) σε σχέση θρησκείας και βίας, καταδεικνύοντας την κορυφαία στιγμή μιας αναπτυσσόμενης συσπειρωτικής καμπύλης του ισλαμικού φονταμενταλισμού με απαρχή το 1979, όταν ο Χομεϊνί επέστρεψε θριαμβευτής στο Ιράκ και τα σοβιετικά στρατεύματα εισέβαλλαν στο Αφγανιστάν (Κονδύλη, σελ. 237)

       Οι τρομοκρατικές επιθέσεις τα τελευταία χρόνια των τζιχαντιστών, κατά του δυτικού κόσμου, αποδεικνύουν πως ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, όντας εχθρικός, όπως ήδη αναφέραμε,  στις αρχές και τις αξίες του δυτικού πολιτισμού, την ελευθερία και την ατομικότητα, έχει αποφασίσει να επιβάλλει τη θρησκεία του Μωάμεθ  με το «σπαθί και τον τρόμο»,  σύμφωνα με τις επιταγές του προφήτη του, και να καταστήσει ολόκληρο τον πλανήτη μια ισλαμική κοινότητα, όπου όλοι οι πιστοί θα υπακούουν στη σαρία, θα μελετούν και θα γνωρίζουν το Κοράνι. Ας θυμηθούμε πως, πριν από τρία χρόνια, Ιταλοί επιχειρηματίες βρήκαν οικτρό θάνατο από τους τζιχαντιστές, σε κάποιο εστιατόριο (στην Κορέα), επειδή κατά τη διάρκεια της ομηρίας τους από αυτούς, δεν κατάφεραν να απαγγείλουν αποσπάσματα από το Κοράνι, όπως τους είχε ζητηθεί. Μόλις σήμερα (12/05/2018) ο τρόμος επέστρεψε στο Παρίσι. Νεαρός Τσετσένος τζιχαντιστής, με τις φράσεις «ο Θεός είναι μεγάλος» και «η νίκη των τζιχαντιστών κόντρα στους σταυροφόρους πλησιάζει», μαχαίρωσε πέντε άτομα, εκ των οποίων το ένα θανάσιμα, πριν πέσει και ο ίδιος νεκρός από τα πυρά της αστυνομίας.

        Στην παγκόσμια ισλαμική κοινότητα, ούμμα, που προσδοκούν οι ισλαμιστές να επιβάλλουν με τρόμο και βία, όλα τα μέλη θα αντιμετωπίζονται ως ίσα. Πρόκειται, όμως, για μια ισότητα όπου κανείς δεν θα διατηρεί την ατομικότητά του, την ελευθερία σκέψης και αποφάσεων σε ό,τι αφορά τη ζωή του. Αντίθετα κάθε ετερότητα  και διαφορετικότητα θα υφίσταται την σκληρή τιμωρία του ισλαμικού νόμου.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

           Ο φεμινισμός και ο ισλαμικός φονταμενταλισμός είναι δύο κινήματα με παγκόσμια παρουσία, τα οποία αναπτύχθηκαν μέσα σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια.

          Ο φεμινισμός με καταβολές στη Γαλλική Επανάσταση αναπτύχθηκε στα πλαίσια της ουμανιστικής θεώρησης και του Διαφωτισμού. Ως εκ τούτου προβάλλει ως πανανθρώπινες αξίες την ελευθερία και την ισότητα. Με βάση αυτές διαμορφώνει τη δική του αντίληψη για την κοινότητα και τη διαφορετικότητα, σύμφωνα με την οποία η ατομική αξία είναι αδιαμφισβήτητη και κοινότητα είναι ανοικτή σε κάθε διαφορετικότητα ή ετερότητα, καθώς αυτά τα πλουραλιστικά στοιχεία, μέσα από τον αντίλογο ή την αμφισβήτηση, προάγουν τον πολιτισμό και βελτιώνουν την κοινωνία.

       Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός αναπτύχθηκε μέσα στα θεολογικά ρεύματα της θρησκείας του Μωάμεθ, μέσα σε μία εντελώς ιδιάζουσα φιλοσοφία της αναζήτησης της αλήθειας και της επιστροφής σε αυτήν (Κονδύλη, σελ.393-394). Οι Ισλαμιστές οφείλουν υποταγή στο Μωάμεθ γιατί έτσι δηλώνουν πως δέχονται τη σχέση του με το Θεό. Η κοινότητα, ούμμα, είναι το έθνος του προφήτη, αλλά και η κοινότητα των πιστών, ανοιχτή σε όσους μπορούν να δηλώσουν υποταγή και μόνο τότε θα μπορούν να είναι σώοι και ασφαλείς ((Κονδύλη, σελ.85-87).

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

            

·         Βανδώρος Σ, 2015, «Εισαγωγή στις Πολιτικές Ιδεολογίες», ΣΕΑΒ, Αθήνα, www.kallipos

·        Γκότσης Γ, Συριάτου Α, 2001, «Δύο θεσμοί Διαμορφωτές του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού», ΕΑΠ, ΠΑΤΡΑ

·        Δαλακούρα Κ., 2015 «Η εκπαίδευση των Γυναικών», ΣΕΑΒ, Αθήνα, www.kallipos

·        Κονδύλη -  Μπασούκου Ελένη, 2009, «Αραβικός Πολιτισμός», Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα

·        Σηφάκη Ε.Μ., 2015, «Φύλο και Λογοτεχνία», ΣΕΑΒ, Αθήνα, www.kallipos

Το «γυναικείο ζήτημα» και η εκπαίδευση των γυναικών το 18ο και 19ο αιώνα.

ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΕΩΣ ΤΟ 19^ο ΑΙΩΝΑ

       Στη Νεολιθική εποχή η γυναίκα είχε σαφή κοινωνική υπεροχή απέναντι στον άντρα, μέσα σε μια μητριαρχικά δομημένη κοινωνία. Τα επιτεύγματα, όμως, της Νεολιθικής Επανάστασης είχαν ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη της νομαδικής  συμπεριφοράς των αρχαίων λαών και την εγκατάστασή τους σε μόνιμους οικισμούς και κατοχή γης. Με το ιδιοκτησιακό καθεστώς αναδύεται το γυναικείο ζήτημα, καθώς ο άνδρας-κυνηγός μετατρέπεται σε ιδιοκτήτη και μαζί με τα υπόλοιπα αγαθά ιδιοποιείται και τη γυναίκα. Η μητριαρχική κοινωνία δίνει τη θέση της στην πατριαρχική και ξεκινά μια νέα εποχή, με τον άνδρα κυρίαρχο και τη γυναίκα υποταγμένη σ’ αυτόν, χωρίς δικαιώματα και διεκδικήσεις (Κολλοντάι, 2016).

        Στην αθηναϊκή δημοκρατία η γυναίκα ήταν ολοκληρωτικά κάτω από την εξουσία του άνδρα, αποκλεισμένη από τη δημόσια ζωή, κλεισμένη στο σπίτι, φροντίζοντας μόνο εκείνον και τα παιδιά της. Αντίθετα στη μινωική Κρήτη οι γυναίκες είχαν τα ίδια περίπου δικαιώματα και ελευθερίες με τους άνδρες. Στην αρχαία Σπάρτη, επίσης,  οι γυναίκες απολάμβαναν σχεδόν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες και είχαν την ελευθερία να μετέχουν στο δημόσιο βίο και στους αθλητικούς αγώνες ( Δημητρόπουλος, 2011, σελ.15-17).

     Σημαντική ανεξαρτησία και υψηλή θέση μέσα στην κοινωνία απολάμβαναν οι γυναίκες στη Βαβυλώνα και στην Αίγυπτο (Αγκαβανάκης, 1974, σελ. 7-14).

     Υποταγμένες στην εξουσία του άνδρα ήταν οι γυναίκες στην αρχαία Ρώμη, ενώ στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία οι πλούσιες (μόνο) γυναίκες, είχαν τη δυνατότητα της μόρφωσης και της κοσμικής ζωής (Αγκαβανάκης, 1974, σελ.190, 276).

     Την περίοδο του Μεσαίωνα οι γυναίκες θεωρούνταν κατώτερες από τους άνδρες,  αντίληψη αποδεκτή και από τις ίδιες, εξαιτίας της επίδρασης της θρησκείας και της «κατοχυρωμένης» νομικά κοινωνικής ανισότητας ως προς την ιεραρχία του φύλου. Η αντίδραση ελάχιστων γυναικείων φωνών σ’ αυτές τις αντιλήψεις αντιμετωπίστηκε με θρησκευτικό αφορισμό, ισόβια απομόνωση και θάνατο. Είναι το «κυνήγι μαγισσών» που είχε στόχο να επιβάλει τον κοινωνικό έλεγχο και τους έμφυλους ρόλους, αποκλείοντας  τις γυναίκες από κάθε οικονομική, πολιτική και κοινωνική δραστηριότητα (Daly,1978, σελ.184).

      Από τα τέλη του 15^ου ως και του 18^ου αιώνα υπήρξαν διάφορες μεταβατικές καταστάσεις, με κυρίαρχες αυτές της προτεσταντικής ηθικής και του Διαφωτισμού. Ο Λουθηρανισμός και ο πουριτανισμός  έφεραν τη γυναίκα σε χαμηλότερη θέση. Αντίθετα, οι διακηρύξεις της Γαλλικής Επανάστασης, βλέποντας τις κοινωνικές διακρίσεις που υπήρχαν εις βάρος της, επαναπροσδιόρισαν το ρόλο της μέσα στα πλαίσια της αναδυόμενης νέας αστικής κοινωνίας. Κυριαρχούν αιτήματα  για δικαίωμα λόγου, πολιτικής έκφρασης, δικαίωμα στην εκπαίδευση και αμφισβητούνται οι πατριαρχικές-παραδοσιακές αντιλήψεις για τη γυναικεία φύση και το ρόλο της. Ένα νέο ιδεολογικό κλίμα αρχίζει να κινείται στον ευρωπαϊκό χώρο, και εμφανίζεται η φεμινιστική θεώρηση των πραγμάτων (Δαλακούρα, 2015, σελ. 17-22, Βανδώρος, σελ.155).

Κατά το 19^ο αιώνα αναπτύχθηκε ένα οργανωμένο γυναικείο κίνημα, προβάλλοντας νομικές και πολιτικές διεκδικήσεις, με στόχο την πολιτική εξίσωση των δύο φύλων ( Heywood, 2007, σελ. 423-425).

v                                     Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ

       Το 18^ο αιώνα, τον «Αιώνα των Φώτων», διαμορφώνεται στον ευρωπαϊκό χώρο το ιδεολογικό και πνευματικό κίνημα του Διαφωτισμού. Οι Διαφωτιστές διακηρύσσουν πως με τον ορθό λόγο, την κριτική σκέψη, την επιστημονική γνώση και την αμφισβήτηση κάθε λογής αυθεντίας, θα υπάρξει μια σαφής και συνεχής πορεία βελτίωσης της ζωής και της κοινωνίας. Κύριος μοχλός για τους Διαφωτιστές είναι η εκπαίδευση, καθώς αυτή καλλιεργεί και αναπτύσσει στον άνθρωπο τον ορθό λόγο και την κριτική σκέψη, συντελώντας, έτσι, στη συνεχή πρόοδο και στη δημιουργία μιας υγιούς κοινωνίας (Γκότσης, σ.113,115, & Σηφάκη σελ.1).

• ·         Η πατριαρχική κοινωνία «κρατεί καλά»

         Οι αντιλήψεις των Διαφωτιστών για τις γυναίκες διέπονται από την πεποίθηση πως δεν είναι ικανές για κριτική σκέψη και στερούνται λογικής. Υποστηρίζουν πως η ίδια η φύση τους τις καθιστά  υποχείριες των συναισθημάτων και των παθών τους και επομένως πρέπει να υποτάσσονται στην εξουσία του άνδρα. Διχοτομούν τον άνθρωπο σε δύο διαφορετικά όντα, λογικό και συναισθηματικό και αποδίδουν  στον άνδρα τη λογική και στη γυναίκα το συναίσθημα. Με βάση αυτό το εννοιολογικό έμφυλο δίπολο γίνεται  διαχωρισμός σε δημόσιο και ιδιωτικό βίο και εγκλωβίζει τις γυναίκες στους παραδοσιακούς ρόλους της συζύγου, μητέρας και νοικοκυράς.  Αντίθετα, ο φυσικός χώρος του άνδρα είναι ο δημόσιος και δικαιούται, κατ’ αποκλειστικότητα, την ιδιότητα του πολίτη. Η ισότητα και η ατομική ελευθερία, αρχές πάνω στις οποίες στηρίζει τη θεώρησή του ο Διαφωτισμός ως φυσικά δικαιώματα κάθε ανθρώπου, αντιστρέφονται για τις γυναίκες, ακόμη και από τους επικριτές της πατριαρχίας, Locke, Montesquieu, Hume καθώς και τον υπέρμαχο της προσωπικής ελευθερίας Rousseau (Σηφάκη σελ.1-2 & Δαλακούρα σελ.18-20).

• ·         Η έμφυλη διχοτόμηση της εκπαίδευσης

          Μολονότι για τους Διαφωτιστές η εκπαίδευση συνιστά τον πλέον βασικό παράγοντα για την επίτευξη της συνεχούς προόδου του ανθρώπου και της κοινωνίας, εν τούτοις η επικρατούσα σε αυτούς άποψη για την εκπαίδευση των γυναικών είναι αυτή της ριζικής διαφοροποίησης από εκείνης των ανδρών (Δαλακούρα, σελ.18-19).

     Πρώτος ο John Locke, αν και υποστηρίζει μια κοινή και για τα δύο φύλα βασική εκπαίδευση, στη συνέχεια διαφοροποιείται. Αποδεχόμενος τους διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους που πρέπει να υπηρετήσει το κάθε φύλο, προτείνει για τις γυναίκες μια εκπαίδευση που θα στοχεύει στο να αποκτήσουν καλή συμπεριφορά, ώστε να ανταποκριθούν στον προδιαγεγραμμένο ρόλο τους εντός της ιδιωτικής σφαίρας (Δαλακούρα, σελ.18-19)

       Μια διχοτομημένη εκπαίδευση ανάμεσα στα δύο φύλα βρίσκεται στη σκέψη του J. J. Rousseau.  Η «Σοφία», η φανταστική σύζυγος του «Αιμίλιου», γνωρίζει καλά τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις και τον προορισμό του κάθε φύλου μέσα στην κοινωνία. Η εκπαίδευσή της είναι ριζικά διαφορετική από του άνδρα, του οποίου η θέση βρίσκεται στην πολιτική ζωή. Η «Σοφία», μέσα από την εκπαίδευση, θα καλλιεργήσει τις αντίστοιχες με τη γυναικεία της φύση αρετές. Θα μάθει να υπακούει και να υποτάσσεται στον άντρα της. Θα ασκηθεί να είναι αρεστή και επιθυμητή σ’ αυτόν. Θα εκπαιδευθεί ώστε να έχει την ικανότητα να φροντίζει και να ανατρέφει σωστά τα παιδιά της και να αντιμετωπίζει τις πρακτικές υποχρεώσεις του σπιτιού της. Κατά το Rousseau, η εκπαίδευση της γυναίκας είναι μια αγωγή πρακτικού χαρακτήρα και στοχεύει στο να ανταποκριθεί επαρκώς στις υποχρεώσεις της ως μητέρα και νοικοκυρά και να καταστεί αρεστή και επιθυμητή σεξουαλικά ερωτική σύντροφος για το σύζυγό της. Οι γνώσεις αυτές, είναι πολύ σημαντικότερες από αυτές της ανάγνωσης και γραφής (Δαλακούρα, σελ.18-19).

• ·         Η αμφισβήτηση της καθεστηκυίας τάξης

       Τις αντιφατικές θεωρίες που θέλουν οι θεμελιώδεις αρχές του Διαφωτισμού να αφορούν μόνο τους άνδρες, αντιλήφθηκαν οι διαφωτιστές Diderot, Voltaire και Concordet και διαφοροποιήθηκαν απ’ αυτές. Υποστήριξαν πως γυναίκες και άνδρες δεν έχουν ιδιαίτερες διαφορές, παρά κάποια χαρακτηριστικά συναντώνται περισσότερο στο ένα απ’ τα δύο φύλα. Επισήμαναν πως οι γυναίκες έχουν τις ίδιες διανοητικές ικανότητες με τους άνδρες. Διεκδίκησαν ίσα πολιτικά δικαιώματα γι’ αυτές  και ισότητα στη μόρφωση (Δαλακούρα, σελ. 20-21).

     Αντιδράσεις ενάντια στη θεώρηση του ορθολογισμού, της κριτικής σκέψης και των πολιτικών δικαιωμάτων ως προνόμια των ανδρών υπήρξαν και από, λίγες, γυναικείες φωνές. Ανάμεσά τους η Mairy Wollstonecraft.  Υψώνει τη φωνή της και μάχεται για την κατάκτηση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών  με πρόταγμα το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Διακηρύσσει πως οι γυναίκες είναι εξίσου λογικά όντα με τους άνδρες, «ο νους δεν έχει φύλο» αναφέρει το βιβλίο της Διεκδίκηση των Δικαιωμάτων της Γυναίκας, και συνεπώς έχουν ίσο δικαίωμα στην εκπαίδευση  με  συστηματική διδασκαλία, που θα ολοκληρώνει την  προσωπικότητά τους, θα τους προσφέρει μόρφωση και επιστημονική γνώση.  Έτσι θα καταστούν ορθολογικά όντα με κριτική σκέψη, ικανά να ενταχθούν στο δημόσιο χώρο και να διεκδικήσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα (Σηφάκη, σελ.1-2 & Δαλακούρα, σελ. 21-23).

v                                               19^ος ΑΙΩΝΑΣ : ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ 

• ·         Νέες  πατριαρχικές θεωρίες

     Οι αντιφατικές θεωρήσεις του Διαφωτισμού, σχετικά με τη φύση της γυναίκας, περνούν στο 19^ο αιώνα και ενισχύονται από την εμφάνιση νέων επιστημονικών και κοινωνιοβιολογικών θεωριών, του κοινωνικού δαρβινισμού, που θέλουν τη γυναίκα υποδεέστερη νοητικά του άνδρα. Παράλληλα, η εμφάνιση την εποχή αυτή της θεωρίας του εθνικισμού καθώς και του παιδαγωγικού ιδεώδους του Νεοανθρωπισμού, οδηγούν σε νέες εκπαιδευτικές αντιλήψεις. Σύμφωνα με αυτές, διατυπώνονται διαφορετικές και αντίθετες θέσεις για την εκπαίδευση των γυναικών. Έτσι, σε κάποιες χώρες περιορίζεται αυτή στο πλαίσιο της οικογενειακής αγωγής, σε άλλες επικρατεί η μη διάκριση των φύλων στην αρχική ενιαία εκπαίδευση και σε κάποιες, κυρίως γερμανικές, δίνεται δυνατότητα πρόσβασης  στο σύνολο των βαθμίδων (Δαλακούρα, σελ. 26-29).

• ·         Η ισότητα ως μέσο βελτίωσης της κοινωνίας

     Πρώτη αντίδραση κατά των απόψεων «περί ελλειμματικής και υποδεέστερης» γυναικείας φύσης  εκφράστηκε από τον στοχαστή του πολιτικού φιλελευθερισμού J. S. Mill. Ο Mill, πιστός στις πολιτικοφιλοσοφικές αρχές του περί «ατομικότητας», εναντιώνεται στις απόψεις αυτές, χαρακτηρίζοντάς τες αυθαίρετες και λαθεμένες. Υποστηρίζει πως η πολιτική συγκρότηση της κοινωνίας όταν στηρίζεται στη νομική υποταγή του ενός φύλου στο άλλο, εμποδίζει τη βελτίωση της κοινωνίας που θα επιτευχθεί με  τη νομική ισότητα. Για το λόγο αυτό, ο Mill, «μάχεται» για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα των γυναικών, για την πρόσβαση σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες καθώς και για το δικαίωμα στην εργασία ακόμη και ως δημοσίου υπαλλήλου (Δαλακούρα, σελ. 26).

• ·         Το φεμινιστικό κίνημα

     Στα μέσα του 19^ου αιώνα αναπτύχθηκε το φεμινιστικό κίνημα, με σκοπό την εξάλειψη όλων των φυλετικών ανισοτήτων. Πρωταρχικός στόχος του ήταν το γυναικείο δικαίωμα ψήφου, καθώς θεωρήθηκε πως με αυτή την κατάκτηση θα κατέρρεαν όλες οι διακρίσεις μεταξύ των δύο φύλων. Οι φεμινίστριες αυτού του «πρώτου κύματος» γνωστές και ως «σουφραζέτες», διαδηλώνουν για το δικαίωμα  ψήφου σε πολλές χώρες και κυρίως σε αυτές όπου η πολιτική δημοκρατία είναι ισχυρή. Πέραν του εκλογικού δικαιώματος, διεκδικούν κοινωνικά και εργασιακά δικαιώματα και πρόσβαση σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες (Heywood, σελ.425-426).

• ·         Οι πρώτες κατακτήσεις

     Οι αγώνες αυτοί του πρώτου κύματος του φεμινιστικού κινήματος δεν έμειναν χωρίς αντίκρισμα καθώς από τα τέλη του 19^ου αιώνα η γυναίκα αρχίζει να αποκτά εκλογικό δικαίωμα, να έχει πρόσβαση σε κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα, να εξελίσσεται επαγγελματικά, να αποκτά επιστημονική γνώση και κατάρτιση και να αναρριχάται σε δημόσια και κυβερνητικά αξιώματα

v  ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

·         Αγκαβανάκης Ν, 1974, «ΕπίτομοςΙστορία Ανατολικών λαών,Ρωμαϊκή-Βυζαντινή », ΑΓΚΑΒΑΝΑΚΗ, ΑΘΗΝΑΙ

·         Βανδώρος Σ, 2015, «Εισαγωγή στις Πολιτικές Ιδεολογίες», ΣΕΑΒ, Αθήνα, www.kallipos

·         Γκότσης Γ, Συριάτου Α, 2001, «Δύο θεσμοί Διαμορφωτές του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού», ΕΑΠ, ΠΑΤΡΑ

·         Δαλακούρα Κ., 2015 «Η εκπαίδευση των Γυναικών», ΣΕΑΒ, Αθήνα, www.kallipos

·         Δημητρόπουλος Θ, 2011, «Η Γυναίκα στην Αθηναϊκή Δημοκρατία», ΚΑΚΤΟΣ, ΑΘΗΝΑ

·         Σηφάκη Ε.Μ., 2015, «Φύλο και Λογοτεχνία», ΣΕΑΒ, Αθήνα, www.kallipos

·         Daly M, 1978, Gyn/Ecology: The Metaethics of Radical Feminism, σελ. 184

 

Κι ήρθες...

Κι ήρθες πάλι απόψε
με κείνο το ζεστό χαμόγελό σου
το τόσο λαμπερό!

Κι ήρθες!
και το δωμάτιο γέμισε φως
ένα φως αλλόκοτο...
ένα φως διαφορετικό...

διαφορετικό
απ το παγωμένο, αδιάφορο φως
της ηλεκτρικής λυχνίας

Ήταν...
πώς να στο πώ?
ούτε σαν φεγγάρι...
ούτε σαν ήλιος...
ούτε σαν άστρα...

αλλόκοτο, πρωτόγνωρο...
γεμάτο ζωή...?
-δεν ξέρω
γεμάτο υποσχέσεις...?
-θα σε γελάσω

Γεμάτο ... εσύ!
και μού 'πες
"Είμαι καλά, μάνα!"

Πόπη Ζαράγκα
11/5/2018
(αύριο η γιορτή της μητέρας...)