«Ευρωπαϊκές Γεωγραφίες, Τεχνολογίες
και Υλικός Πολιτισμός».
ΘΕΜΑ:
H χαρτογράφηση των αρχαίων σοφών που καινοτόμησαν σε σχέση με τη Γεωγραφία της Ευρώπης, μας φέρνει σε έναν περιορισμένο χώρο της Μεσογειακής λεκάνης, ο οποίος διαφοροποιείται ανά τους αιώνες. Επιλέξτε έναν από τους συγκεκριμένους τόπους της έντονης ανάπτυξης των επιστημών της φύσης και του ανθρώπου. Αναφερθείτε στη δραστηριότητα των
σοφών που διακρίθηκαν εκεί κατά την προκλασική (προσωκρατική), την κλασική και τη ρωμαϊκή περίοδο. Κατόπιν αναλύστε, στον τόπο που θα έχετε επιλέξει, πώς οι αντιλήψεις τους για τη Γεωγραφία επηρεάστηκαν από το μεταβαλλόμενο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον και τον υλικό κόσμο (π.χ. το υγρό στοιχείο, τη δημιουργία οικισμών, την αρχιτεκτονική, τις καλλιέργειες, τις εξερευνήσεις, ή άλλες διαστάσεις μυθολογικές)
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Γεωγραφία είναι η επιστήμη που έχει ως αντικείμενο μελέτης τη Γη. Διακρίνεται σε Φυσική Γεωγραφία και σε Ανθρωπογεωγραφία. Η Φυσική Γεωγραφία μελετά τον τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε ο φυσικός κόσμος και το πώς εξελίσσεται. Η Ανθρωπογεωγραφία μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να επηρεάσουν το φυσικό περιβάλλον και το αντίστροφο (Λ. Λεοντίδου,2010, σ.19,21).
Οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με τη γεωγραφική μελέτη ήταν οι Αιγύπτιοι, οι οποίοι από τον 15ο π. Χ. αιώνα μας δίνουν διαγράμματα περιγραφής του σύμπαντος, της γης, της Αιγύπτου, και του Νείλου. Αλλά εκείνοι που πρώτοι προώθησαν τη Γεωγραφία σαν επιστήμη και έδωσαν σε όλο τον κόσμο την ίδια τη λέξη Γεωγραφία -γραφή για τη γη- ήταν οι Έλληνες (Κ. Πετροπούλου, 2008, σ. 31 και Λ. Λεοντίδου,2010, σ. 19).
Λαμβάνοντας υπόψη μας τον Α΄ ελληνικό αποικισμό, γύρω στο 10ο π. Χ. αιώνα, αντιλαμβανόμαστε πως τότε ο κόσμος για τους Έλληνες είχε συγκεκριμένα όρια και περιοριζόταν στα παράλια του Αιγαίου και τα μικρασιατικά παράλια. Με την πάροδο των αιώνων η αντίληψη για τον κόσμο αλλάζει, ο κόσμος γίνεται μεγαλύτερος και η Μεσόγειος ξεφεύγει από τα παράλια του Αιγαίου πελάγους και φτάνει στην Αίγυπτο, τη Συρία, τη Σικελία και τη Μασσαλία. (Λ. Λεοντίδου,2010, χάρτης1, σ. 36)
Σε όλους αυτούς τους τόπους γεννήθηκαν και έδρασαν αρχαίοι σοφοί που μελέτησαν το σύμπαν και μας πρόσφεραν μια συγκροτημένη, (αρκετές φορές και αρκετά ακριβή σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα), θεώρηση του υλικού κόσμου (π.χ. Αρίσταρχος, Πυθαγόρας).
Στην εργασία αυτή μάς ζητείται να επιλέξουμε ένα συγκεκριμένο τόπο καταγωγής και δράσης των αρχαίων σοφών και να αναδείξουμε πώς μέσα από τους αιώνες οι αντιλήψεις τους για τον υλικό κόσμο διαφοροποιούνταν με αποτέλεσμα η ευρωπαϊκή περιφέρεια που είχε επίκεντρο το 1000 π. Χ. την Κρήτη, την περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας να απλώνεται γύρω από τη Μεσόγειο και τα σύνορά της να φτάνουν στην Αφρική και την Ασία. Για να γίνει αυτό, αφού επιλέξουμε τον τόπο που θέλουμε να αναδείξουμε, θα εξετάσουμε το έργο των σοφών και θα αναλύσουμε πώς οι περιβαλλοντολογικές, κοινωνικές, οικονομικές συνθήκες αλλά και οι μύθοι επηρέασαν τις αντιλήψεις τους για τη Γεωγραφία.
ΟΜΗΡΟΣ – Ο ΠΡΩΤΟΣ ΓΕΩΓΡΑΦΟΣ
Πριν ξεκινήσουμε με τους σοφούς του τόπου εκείνου που θα παρουσιάσουμε σ’ αυτήν την εργασία, θεωρούμε πως δεν είναι ανεδαφική μια σύντομη έστω αναφορά στον Όμηρο. Άλλωστε αφού την καταγωγή του τη διεκδικούν 11 πόλεις ίσως και ο τόπος που θα επιλέξουμε να είναι η πατρίδα του.
Ο Όμηρος θεωρείται ως ο πρώτος γεωγράφος στην ιστορία και πρώτη γεωγραφία η «Οδύσσεια», όπου με μορφή περιπέτειας και μύθων περιγράφεται ο γνωστός κόσμος της εποχής εκείνης. Οι Στωικοί φιλόσοφοι καθώς και ο Ερατοσθένης και ο Στράβων θεωρούσαν τον Όμηρο ως εισηγητή της γεωγραφικής αναζήτησης και θεμελιωτή της επιστήμης της Γεωγραφίας (Λ. Λεοντίδου,2010, σ. 39,40).
ΜΙΛΗΤΟΣ – Η ΠΛΕΟΝ ΑΚΜΑΙΑ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΙΩΝΙΑΣ
Μετά τον Όμηρο εμφανίστηκαν πολλοί αρχαίοι Έλληνες γεωγράφοι. Επειδή σύμφωνα με το θέμα μας πρέπει να αναφερθούμε σε μια συγκεκριμένη ομάδα σοφών, σύμφωνα με τον τόπο καταγωγής και δράσης τους, και επειδή «η έρευνα για τον κόσμο αρχίζει στη Μίλητο» (Λ. Λεοντίδου,2010, σ. 39), οι σοφοί των οποίων το έργο θα μελετήσουμε θα είναι Μιλήσιοι.
Η Μίλητος ήταν η σπουδαιότερη ιωνική πόλη της Μ. Ασίας. Είχε άφθονη παραγωγή ξυλείας, μετάλλων, λαδιού και κρασιού και εξέτρεφε πρόβατα που το μαλλί τους έδινε πολυτελή υφάσματα, περιζήτητα σε όλα τα γνωστά εμπορικά κέντρα της εποχής. Η θέση της άλλωστε ευνόησε την ανάπτυξη του εμπορίου και έτσι η Μίλητος γνώρισε οικονομική άνθηση για πολλούς αιώνες. Εξαιτίας του εμπορίου και της ναυσιπλοϊας της η Μίλητος δέχτηκε τις γόνιμες επιδράσεις της Ανατολής που συντέλεσαν στην ανάπτυξη της αριθμητικής, της αστρονομίας, της γεωγραφίας και της ιατρικής και ανέδειξε σπουδαίους ανθρώπους του πνεύματος όπως τους φιλοσόφους Θαλή, Αναξίμανδρο, Αναξιμένη, Εκαταίο και τον ποιητή Φωκυλίδη. (Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse,(1964), σ.62, και Λ.Λεοντίδου,2010, σ. 39, Ν. Αγκαβανάκης,1974, σ.42).
ΟΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΙ ΜΙΛΗΣΙΟΙ ΣΟΦΟΙ
Α) ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
- Θαλής ο Μιλήσιος
Ο «ευμήχανος», σύμφωνα με το χαρακτηρισμό του Πλάτωνα, Θαλής διακρίθηκε στην ακμάζουσα Μίλητο του 6ου π. Χ. αιώνα στην πολιτική ζωή αλλά και σαν φιλόσοφος, γεωμέτρης, αστρονόμος, μετεωρολόγος και μηχανικός. Θεωρείται ο πρωταγωνιστής μιας νέας μορφής γνώσης, πρακτικής, μη θρησκευτικής και ουσιαστικά τεχνολογικής. Αν και η φιλοσοφική του θέση είναι πως ο κόσμος είναι «πλήρης θεών» η θέση του αυτή δεν τον εμπόδισε να προβεί σε χρήση των γνωστικών και τεχνικών μέσων χωρίς προκατάληψη, με σκοπό τον έλεγχο της φύσης (M. Vegetti,2003, σ. 48,49).
Με αφετηρία του τις άμεσες ανάγκες της πόλης, τις μαθηματικές έννοιες που παρέλαβε από την Ανατολή τις χρησιμοποίησε για να επιλύσει πρακτικά προβλήματα όπως ο υπολογισμός της απόστασης μεταξύ πλοίων που βρίσκονται εν πλω, η πρόβλεψη των εκλείψεων και άλλων μετεωρολογικών φαινόμενων. Σύμφωνα μάλιστα με μαρτυρία του Αριστοτέλη είχε προβλέψει ότι κάποια συγκεκριμένη χρονιά θα ήταν πολύ ευνοϊκή για τη σοδειά της ελιάς. Ο Θαλής είναι ο πρώτος που επινόησε τη μαθηματική απόδειξη και γνωρίζοντας πως οι πλευρές των όμοιων τριγώνων είναι ανάλογες μία προς μία, σύμφωνα με αυτό το θεώρημα κατόρθωσε να μετρήσει το ύψος των πυραμίδων της Αιγύπτου συγκρίνοντας το μήκος της σκιάς τους με το μήκος της σκιάς μιας ράβδου κάθετης στο έδαφος. Επιπλέον ο Θαλής πρέπει να προχώρησε σε μηχανικές εφαρμογές των μαθηματικών γνώσεων αφού σύμφωνα με την παράδοση εξέτρεψε την πορεία ενός ποταμού για να περάσει ο στρατός του Κροίσου. Το περιστατικό αυτό είναι χαρακτηριστικό της επιθετικής στάσης των σοφών των ιωνικών πόλεων απέναντι στη φύση και της φιλοδοξίας τους να κυριαρχήσουν στο περιβάλλον με τεχνικά μέσα (M. Vegetti,2003, σ. 48,49).
Σαν αστρονόμος έκανε αξιόλογες για την εποχή του παρατηρήσεις. Διαπίστωσε ότι η Σελήνη είναι ετερόφωτο και όχι αυτόφωτο σώμα. Προσδιόρισε με μεγάλη ακρίβεια την έκλειψη Ηλίου που συνέβη στις 28 Μαϊου του 585 π. Χ., ημέρα κατά την οποία γινόταν μια μάχη ανάμεσα στους Λυδούς και τους Μήδους, βρήκε ότι ο χρόνος έχει διάρκεια 365 ημέρες και ότι οι εποχές έχουν ανισομερή διάρκεια. Τέλος διατύπωσε την άποψη ότι η Γη έχει σχήμα σφαιρικό, την περιέγραψε σαν ένα επίπεδο δίσκο, και ότι τα άστρα αποτελούνται από τα ίδια συστατικά με τη Γη (Λ. Λεοντίδου,2010, σ.41,43, και M. Vegetti, 2003, σ. 48,49).
Η δεύτερη και πιο γνωστή θεωρητική θέση του Θαλή, η πρώτη όπως είδαμε είναι πως ο κόσμος είναι πλήρης θεών, είναι ότι η αρχή της φύσης είναι το υγρό στοιχείο και ότι η Γη επιπλέει πάνω σε μια απέραντη υδάτινη επιφάνεια. Η ταύτιση της αρχής της φύσης με το νερό, με άλλα λόγια ότι το νερό συνιστά το κατεξοχήν γενεσιουργό αίτιο και ζωοποιό στοιχείο της φύσης μας δείχνει πως ο Θαλής είναι επηρεασμένος από τους αρχαίους παραποτάμιους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου, χώρες στις οποίες η ζωή εξαρτιόταν από τις πλημμυρίδες των ποταμών τους, καθώς και από τους κοσμογονικούς μύθους της Ανατολής αφού το νερό αποτελεί το βασικό στοιχείο των μυθολογιών της Ανατολής. Είναι επίσης ο εκφραστής του ναυτικού πολιτισμού των ιωνικών πόλεων, η δραστηριότητα των οποίων σχετιζόταν κυρίως με τη θάλασσα (M. Vegetti, 2003, σ. 48,49 και A. Kenny, 2005, σ. 28).
-Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος
Ο Αναξίμανδρος, όπως και ο Θαλής είχε ως αφετηρία του τις ανάγκες της πόλης. Συμμετείχε ενεργά στα κοινά της πόλης του διευθύνοντας μάλιστα την ίδρυση μιας αποικίας. Η ναυσιπλοϊα και οι εμπορικές συναλλαγές τον έφεραν σταδιακά μπροστά σε έναν άγνωστο κόσμο του οποίου οι λαοί με την ποικιλία των γλωσσών και των εθίμων του τού προκαλούσαν γοητεία ενδιαφέρον και ανησυχίες. Αποφάσισε να βάλει σε τάξη το διάσπαρτο αυτό κόσμο, να θέσει σε έλεγχο τις έννοιες του χώρου και του χρόνου. Έτσι σχεδίασε για πρώτη φορά «πίνακα», δηλαδή χάρτη, όπου περιλαμβανόταν όλος ο μέχρι τότε γνωστός (μεσογειακός) κόσμος και γι αυτό θεωρείται ο θεμελιωτής της Επιστημονικής Γεωγραφίας. Παράλληλα επινοεί το ηλιακό ρολόι. Έτσι ο χώρος και ο χρόνος γίνονται μεγέθη μετρήσιμα, συγκρίσιμα και αντικειμενικά και παύουν πια να είναι τόσο απειλητικοί για το θαλασσοπόρο (Λ. Λεοντίδου,2010, σ. 41, 43 και M. Vegetti,2003, σ. 50).
-Εκαταίος ο Μιλήσιος
Ο Εκαταίος αφού βελτίωσε και ολοκλήρωσε με τη βοήθεια γεωμετρικών σχημάτων το γεωγραφικό χάρτη του Αναξίμανδρου έγραψε το πρώτο δίτομο γεωγραφικό έργο Περίοδος Γης. Το έργο αυτό θεωρείται η πρώτη συστηματική Περιγραφική Γεωγραφία αναφέρεται στην Ευρώπη και την Ασία και είναι βασισμένο σε καταγραφές ναυσιπλόων αλλά και προσωπικών του μαρτυριών από τα ταξίδια του σε Ευρώπη και Ασία. Ο Εκαταίος το τεκμηρίωσε όσο καλύτερα μπορούσε με χάρτες με πληροφορίες για τη μορφολογία του εδάφους, τη χλωρίδα, τον τρόπο ζωής, τα έθιμα και τις θρησκείες των κατοίκων. Άλλο έργο του είναι οι Γενεαλογίαι. Σ’ αυτό προσπαθεί να καταγράψει την ιστορία καταγωγής πολλών λαών με βάση τους μύθους και τις παραδόσεις γενών με θεϊκή ή ηρωική καταγωγή.(Λ. Λεοντίδου, 2010, σ.42,43,44, και M. Vegetti, 2003, σ. 51).
Β) ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
- Ιππόδαμος ο Μιλήσιος
Η Μίλητος, χτισμένη σε ένα ακρωτήρι του ποταμού Μαιάνδρου, ήταν μια πόλη με πολλά λιμάνια, ωραία οικοδομήματα και χτισμένη, από τον 7ο π. Χ. αιώνα με πολεοδομικό σχέδιο. Κατά τον 5ο π. Χ. αιώνα ο Ιππόδαμος, πολεοδόμος και αρχιτέκτονας, εργάστηκε για την εκ νέου ανέγερσή της, (είχε πυρποληθεί και καταστραφεί ολοσχερώς μετά την ιωνική επανάσταση), συστηματοποιώντας το υπάρχον πολεοδομικό σχέδιο, σε σχέδιο απόλυτα γεωμετρικό και ζωνοποιημένο, ανάγοντας την πολεοδομία σε επιστήμη. Το σύστημα αυτό ονομάστηκε «ιπποδάμειος νέμεσις» και είχε μια συγκεκριμένη μορφή με οικοδομικά τετράγωνα, που σχηματίζονταν από κάθετα τεμνόμενους δρόμους. Ο Ιππόδαμος το σύστημα αυτό το εφάρμοσε επίσης στην πολεοδομική οργάνωση της Ρόδου, του Πειραιά και των Θουρίων. Οι πόλεις αυτές, όπως βέβαια και η Μίλητος αλλά και όλες όσες άλλες οικοδομήθηκαν βάσει αυτού του συστήματος, παρουσιάζουν τριμερή διαίρεση της συνολικής τους έκτασης σε ζώνες – οικιστική, στρατιωτική και δημόσιου χαρακτήρα (Αγορά και ιερά)–. Βασική αρχή του συστήματος είναι ο προκαθορισμός της θέσης των ιερών και της Αγοράς με τα δημόσια κτήρια της, σε συγκεκριμένα σημεία της πόλης. Τα ιερά σε χώρο περίοπτο με φυσική οχύρωση (π.χ. Ακρόπολη) και της Αγοράς κάτω από αυτά. Στον Ιππόδαμο αποδίδεται, χωρίς όμως με απόλυτη σιγουριά, η ανάδειξη της Αγοράς σε πολιτικό αποκλειστικά κέντρο, με τη μετάθεση της θρησκευτικής και εμπορικής λειτουργίας σε άλλα τμήματα της πόλης. Στον πολεοδομικό σχεδιασμό προβλεπόταν επίσης η βελτίωση των αμυντικών μηχανισμών της πόλης προς αντιμετώπιση των εκάστοτε εισβολέων. Ακόμη ο Ιππόδαμος ανέπτυξε το μοντέλο της ιδιωτικής κατοικίας και εργάστηκε για την αποτελεσματικότερη λειτουργικότητα των οδών, έτσι ώστε να διευκολύνεται η επικοινωνία μέσα στην πόλη. Εκτός από εξαιρετικός πολεοδόμος και αρχιτέκτονας ο Ιππόδαμος φαίνεται να είχε κατασταλάξει σε μια ολοκληρωμένη πολιτική αντίληψη, σχετικά με την κοινωνική οργάνωση μιας πόλης-κράτους, σύμφωνα με στοιχεία που μας δίνει ο Αριστοτέλης. Πίστευε πως μια ιδανική πολιτεία πρέπει να έχει 10.000 άρρενες πολίτες που να διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες, στους τεχνίτες, στους γεωργούς και στους πολεμιστές. Όσον αφορά τη γη τη χώριζε επίσης σε τρεις κατηγορίες, δημόσια, ιδιωτική και ιερή (Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse (1963), σ.755 και Λ. Λεοντίδου,2010, σ.43,50).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζει αναμφισβήτητα τον άνθρωπο. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος (εύφορο ή άγονο έδαφος, θερμό ή ψυχρό κλίμα, υγρό στοιχείο, συχνότητα βροχοπτώσεων κ. ά.), διαμορφώνουν τον άνθρωπο τόσο σωματικά όσο και πνευματικά. Η επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος στον άνθρωπο είναι άρρηκτα συνδεμένη με την επιβίωση και την εξέλιξή του.
Το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον που έζησαν και έδρασαν οι αρχαίοι σοφοί της Μιλήτου ήταν ιδανικό για την πνευματική τους εξέλιξη. Ζούσαν σε μια εύφορη περιοχή με μαλακό θαλασσινό κλίμα, σε μια οργανωμένη πόλη με μικτή ανθούσα οικονομία και έντονη δραστηριότητα σε όλους τους τομείς. Επιπλέον το υγρό στοιχείο, η θάλασσα, είχε καθοριστική σημασία για την ανάδυση και ανάπτυξη του πολιτισμού της αφού την έφερνε σε επαφή με άλλους λαούς και πολιτισμούς. Οι Μιλήσιοι σοφοί δέχτηκαν αυτές τις επιδράσεις, ερεθίστηκε το ενδιαφέρον και η φαντασία τους και έτσι παρήγαγαν και μας πρόσφεραν σοφία και πολιτισμό.
Με αφετηρία τους τις ανάγκες της πόλης τους επεξεργάστηκαν τα ερεθίσματα, την εμπειρία και τη γνώση που είχαν συλλέξει ώστε να επιλύουν τα εκάστοτε προβλήματά της.
Μέλημά τους πρωταρχικό, όπως άλλωστε όλων των προσωκρατικών φιλοσόφων, ήταν να διασφαλιστεί η ενότητα και η λογικότητα του κόσμου. Ο κόσμος είναι κόσμος (κόσμημα) και όχι χάος. Το χάος είναι πριν τον κόσμο και ο κόσμος έχει νόμους γιατί ο κόσμος είναι θείος (M. Vegetti,2003, σ. 46,47).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1)Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse, Ε.Ε.Ε., Αθήνα, 1963 και 1964
2)Αγκαβανάκης Ν., Επίτομος Γενική Ιστορία, Ν. Αγκαβανάκη, Αθήνα 1974
3)Λεοντίδου Λ., Αγεωγράφητος χώρα, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2010
4)Kenny A., Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας, Νεφέλη, Αθήνα 2005
5)Πετροπούλου Κ., στο Ευρωπαϊκές Γεωγραφίες, Τεχνολογία, Υλικός Πολιτισμός, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008
6)Vegetti M., Ιστορία της αρχαίας Φιλοσοφίας, ΤΡΑΥΛΟΣ, Αθήνα, 2003
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου