ΒΕΜΠΕΡ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

"Ειδικά Θέματα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού" - ΕΠΟ 42 

  ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2018-2019

Πρώτη Γραπτή Εργασία

της  Ζαράγκα Καλλιόπης

 Θέμα: «Ο Βέμπερ υποστηρίζει ότι βασική επιδίωξή του στη μελέτη για την Προτεσταντική Ηθική (ΠΗ) είναι να συμβάλλει στην ‘κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ιδέες εντάσσονται στην ιστορική-κοινωνική εξέλιξη’. Πως στοιχειοθετείται η άποψή του; Να απαντήσετε βασιζόμενοι/ες στο υλικό της ΠΗ.»

 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

        Στην αυγή του 20^ου αιώνα δημοσιεύεται για πρώτη φορά το πλέον διάσημο, και πιο σημαντικό του είδους του, έργο του Βέμπερ, «Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού».

        Στόχος του Βέμπερ, με το έργο του αυτό, είναι να διερευνήσει και συσχετίσει την ανάδυση, άνθηση και εδραίωση του δυτικοευρωπαϊκού καπιταλισμού, μέσα από τη συγκριτική μελέτη των παγκόσμιων θρησκειών, ως «αποκλίνουσας περίπτωσης», με την Προτεσταντική Ηθική (ΠΗ). (Ε.Μ. ΕΑΠ, εισαγωγή σελ. 13)

        Στο πόνημά του αυτό ο Βέμπερ διαμόρφωσε και την καθεαυτού μεθοδολογία του για τη μελέτη των κοινωνικών φαινομένων. Τον πυρήνα της κοινωνιολογικής θεωρίας του αποτελεί η ανάλυση της οικονομικής δραστηριότητας σε σχέση με την πολιτική, το δίκαιο και τη θρησκεία.

       Εκκίνηση της συλλογιστικής του είναι η διαπίστωση πως στο Δυτικό κόσμο υπάρχει σαφής διαφοροποίηση σε όλους τους τομείς  της ανθρώπινης δραστηριότητας, (επιστήμη, τέχνες, εκπαίδευση, οργάνωση του κράτους) και όχι μόνο στην εμφάνιση και ανάπτυξη του καπιταλισμού. (Κονιόρδος, σελ. 23-24 & Weber, σελ. 11-13)

        Με τη συλλογιστική αυτή του  Βέμπερ απορρέουν δύο κομβικά ερωτήματα:

α) ποιοι οι λόγοι της διαφοροποίησης της Δύσης από τον υπόλοιπο κόσμο? 

β) ποια η σημασία των ιδεών στην ιστορικο-κοινωνική εξέλιξη?

        Ο Βέμπερ, προκειμένου να ανταποκριθεί στα ερωτήματα αυτά, χρησιμοποιεί συγκεκριμένα μεθοδολογικά εργαλεία, στοχεύοντας στο να συμβάλλει στην ‘κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ιδέες εντάσσονται στην ιστορική-κοινωνική εξέλιξη’ που είναι και το ζητούμενο αυτής της εργασίας. 

        Αρχικά θα αναφερθούμε στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Δυτικού Κόσμου που τον διαφοροποιούν από τον υπόλοιπο πλανήτη, κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στο δυτικό καπιταλισμό. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε τα μεθοδολογικά εργαλεία που χρησιμοποιεί ο Βέμπερ, προκειμένου να μελετήσει τα κοινωνικά φαινόμενα και να απαντήσει στα προαναφερθέντα ερωτήματα. Ακολούθως θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τον τρόπο με τον οποίο, σύμφωνα με τον Βέμπερ, επιδρούν οι «ιδέες» στην ιστορία διαμορφώνουν το δυτικό πολιτισμό καθώς και το σημαντικό ρόλο του προτεσταντικού δόγματος και της προτεσταντικής ηθικής ως γενεσιουργών αιτιών της δυτικής καπιταλιστικής ανάπτυξης.

1.     Ο «ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΣ» ΔΥΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

 

       Η δυτική Ευρώπη, κατά τον 18^ο αιώνα διαφοροποιείται, σχεδόν αποσπάται, από τον υπόλοιπο κόσμο και σηματοδοτείται από εξελίξεις σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δράσης (επιστήμες, τέχνες, εκπαίδευση, οργάνωση του κράτους, οικονομία…), με κύριο χαρακτηριστικό τον εξορθολογισμό. Η επιστήμη στηρίζεται πλέον στη μαθηματική και λογική απόδειξη, στην πειραματική μέθοδο και στην εξειδίκευση, ενώ η νομική επιστήμη συστηματοποιήθηκε  με το Ρωμαϊκό Δίκαιο, το οποίο αποτέλεσε τη βάση του Δυτικού Δικαίου.  Οι τέχνες αποκτούν δυναμικότητα έκφρασης. Συγκεκριμένα η ζωγραφική αποκτά τη δυνατότητα απεικόνισης της διάστασης του χώρου με την προοπτική, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική υποστηρίζονται από τη μελέτη και τους υπολογισμούς του φυσικού κόσμου και, τέλος, η μουσική αναπτύσσεται με ένα μοναδικό σύστημα μουσικής σημειολογίας. Η εκπαίδευση γίνεται συστηματική και επιδιώκεται μέσω αυτής η εξειδίκευση στον τεχνικό τομέα και στην επιστήμη, με τη στελέχωσή της από καταρτισμένο και ειδικευμένο εκπαιδευτικό προσωπικό. Η κρατική μηχανή στελεχώνεται και οργανώνεται με ειδικευμένους υπαλλήλους, και αποτελεί το στυλοβάτη του σύγχρονου κράτους. Οι ιδιομορφίες αυτές του δυτικού κόσμου συνιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, καθώς δεν απαντώνται σε κανένα άλλο μέρος του πλανήτη. (Weber, σελ. 11-14, Κονιόρδος, σελ. 23)

        Θεωρούμε πως ο καπιταλισμός, πέρα από χωρικά και χρονικά όρια, δεν είναι παρά η «επιδίωξη του κέρδους», με θεμιτά ή αθέμιτα μέσα, ένα συνεχές κυνήγι χρήματος και πλουτισμού. Ο Βέμπερ αποστασιοποιείται από αυτή τη θεώρηση, υποστηρίζοντας πως ουδεμία σχέση έχει με το «πνεύμα του σύγχρονου καπιταλισμού» καθώς, ο σύγχρονος καπιταλισμός, δεν βασίζεται σε τυχοδιωκτικές ή κερδοσκοπικές δραστηριότητες, όπως σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά επιδιώκει το κέρδος, και μάλιστα το μόνιμα ανανεούμενο κέρδος, μέσα στα πλαίσια μιας «ορθολογικά οργανωμένης καπιταλιστικής επιχείρησης» με κύριο στόχο της  την αποδοτικότητα και την επανεπένδυση των κερδών της. (Weber, σελ. 15-18,  Κονιόρδος, σελ. 24)

        Κατά τον Βέμπερ στη διαμόρφωση αυτής της καπιταλιστικής επιχείρησης, που δεν συναντούμε πουθενά αλλού, σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν κοινωνικές και ιστορικές συγκυρίες και συμπτώσεις: ο νομικός διαχωρισμός επιχειρησιακής και ατομικής ιδιοκτησίας, η ρασιοναλιστική λογιστική, η ελεύθερη (τυπικά) εργασία, η ανάπτυξη των πόλεων, του εμπορίου και της μεταποιητικής διαδικασίας, η απομάγευση του κόσμου (κυρίως των μεσαίων στρωμάτων) από τις θρησκοληπτικές δοξασίες και η ανακατεύθυνσή του στην ορθολογιστική συγκρότηση της «εταιρικής» κοινωνίας, η θεσμοθέτηση νομικών συστημάτων για την απρόσκοπτη λειτουργία των επιχειρήσεων, η απρόσωπη κατοχύρωση εμπορικών συμβάσεων και επιχειρήσεων, με ρητή τυπική κωδικοποίηση του δυτικού δικαίου καθώς και η ειδικευμένη διοικητική γραφειοκρατία. Το ερώτημα, όμως, παραμένει: Γιατί όλες αυτές οι συγκυρίες και οι συμπτώσεις συνέβησαν ή επηρέασαν μόνο το Δυτικό Κόσμο και μόνο αυτός οδηγήθηκε στην εκλογίκευση? Η απάντηση στο εύλογο αυτό ερώτημα είναι οι «ιδέες», οι οποίες επιδρούν στην ιστορία και στον οικονομικό βίο και συγκαταλέγονται μεταξύ των παραγόντων εκείνων που οδήγησαν στην ανάπτυξη του δυτικού καπιταλισμού, υπό την προϋπόθεση ύπαρξης ανάλογων συνθηκών. (Weber, σελ. 18-23,  Κονιόρδος, σελ. 25-29)

        Ο Βέμπερ διατείνεται πως ο οικονομικός ρασιοναλισμός σχετίζεται άμεσα με την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων και την ικανότητα ή όχι της προσαρμογής τους σε έλλογες οικονομικές πρακτικές. Κάτω από αυτήν τη οπτική οι θρησκευτικές και ηθικές αντιλήψεις και αναστολές διαμορφώνουν συμπεριφορές και επηρεάζουν την ανάπτυξη μιας έλλογης «οικονομικής» συμπεριφοράς. (Weber, σελ.23)

2.     ΟΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΒΕΜΠΕΡ

        Η κοινωνική πραγματικότητα είναι, για τον Βέμπερ, πολυσύνθετη και περίπλοκη, διαμορφώνεται από πληθώρα κοινωνικών πρακτικών και δράσεων και παρουσιάζει μεγάλη ιστορική πολυμορφία, καθώς οι κοινωνίες χαρακτηρίζονται από τα δικά τους ιδιαίτερα και ξεχωριστά κοινωνικο-ιστορικο-πολιτιστικά συμβάντα και δρώμενα. (Κονιόρδος, σελ.32, Αντωνοπούλου, σελ. 281-282)

        Κάθε κοινωνία αναπτύσσει έναν ιδιαίτερο και ξεχωριστό τρόπο σκέψης, ο οποίος την χαρακτηρίζει και την διαφοροποιεί από τις άλλες, προσδιορίζοντας «παράγοντες» που έδρασαν λιγότερο ή περισσότερο σημαντικά στην εξέλιξη του πολιτισμού της. Στο δυτικό πολιτισμό για παράδειγμα η «οικονομία» ως κοινωνική δράση είναι από τις πιο σημαντικές, καθώς σε αυτήν κυριαρχεί η «αγορά», και τής έχει προσδώσει χαρακτηριστικά που δεν συναντώνται σε άλλες, προγενέστερες ή συγχρονές της, κοινωνίες. (Αντωνοπούλου, σελ.  283-285)

       Ο Βέμπερ, προκειμένου να μελετήσει αυτή την πολυσύνθετη κοινωνική πραγματικότητα χρησιμοποιεί ένα «οπλοστάσιο» μεθοδολογικών εργαλείων:

·         Ο «ιδεότυπος» ή «ιδεατός τύπος» είναι μια διανοητική υποθετική κατασκευή, ένα «αναλυτικό εργαλείο» που συνέλαβε ο Βέμπερ, προκειμένου να απλοποιήσει την πολυσύνθετη κοινωνική πραγματικότητα, ώστε αυτή να καταστεί προσεγγίσιμη, να μελετηθεί εξαντλητικά για να αποκρυσταλλωθεί η ουσία των ιδεών. Δεν συναντάται, εμπειρικά, στην πραγματικότητα αλλά χρησιμοποιείται ως μέτρο σύγκρισης και μέτρησής της. (Κονιόρδος, σελ. 32-33, Αντωνοπούλου, σελ. 322,323)

·         Η «εκλεκτική συγγένεια» είναι μια έννοια εργαλείο που υποδηλώνει την αντιστοίχιση, τη συνάφεια, το συγχρονισμό και την αλληλεπίδραση μεταξύ δύο κοινωνικών φαινομένων, η οποία τα οδηγεί να επηρεάζουν το ένα το άλλο, χωρίς η σύνδεσή τους και η σχέση αιτιότητας μεταξύ τους να έχει εξακριβωθεί ή αποσαφηνισθεί. (Κονιόρδος, σ. 35-36)

·         Το «παράδοξο των μη αναμενόμενων αποτελεσμάτων» της κοινωνικής δράσης, το διαφορετικό δηλαδή αποτέλεσμα από το αναμενόμενο, καθώς μια μεταβολή που επιχειρούν οι δρώντες καταλήγει σε διαφορετικό αποτέλεσμα, εν μέρει ή στην ολότητά της, εξαιτίας πληθώρας αστάθμητων παραγόντων. (Κονιόρδος, σελ. 37)

     

3.     Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ

        Ο Βέμπερ χρησιμοποιεί τον όρο «αξίες-ιδέες», αποδίδοντας με αυτόν τις ηθικές αξίες και αρχές που διέπουν την κοινωνική ζωή. Είναι δηλαδή οι αξίες-ιδέες ο ηθικός νόμος που ρυθμίζει και προσανατολίζει την κοινωνική πρακτική, διαμορφώνει τις κοινωνικές σχέσεις και δραστηριότητες των κοινωνικών δρώντων μέσα στο ιστορικό πλαίσιο που ζουν, εμπνέουν και καθοδηγούν δράσεις και πράξεις, προσδοκώντας και επιδιώκοντας την καλυτέρευση της κοινωνίας. (Αντωνοπούλου, σελ. 304-307)

        Οι ιδέες, σύμφωνα με τον Βέμπερ, σχηματοποιούνται μέσα στις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες στις οποίες αναπτύσσονται, διαμορφώνουν την πραγματικότητα της ζωής και με βάση αυτές εξετάζουμε τον πολιτισμό σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, χωρική ή χρονική. Γι’ αυτό και θεωρεί αναγκαία τη σύνδεση όλων των ιστορικών φαινομένων με αυτές. (Weber, σελ.27, Αντωνοπούλου, σελ. 294)

        Θεωρώντας (ο Βέμπερ) την κοινωνιολογία ως ικανή να συλλάβει τη σημασία των κοινωνικών φαινομένων και να εντάξει τις ιδέες μέσα στο ιστορικο-κοινωνικό γίγνεσθαι, δημιουργεί τον ιδεότυπο της ΠΗ της εργασίας, προκειμένου να εξετάσει τη σχέση του καπιταλισμού με τον προτεσταντισμό, σύμφωνα με την έννοια του εξορθολογισμού και της «εκλογίκευσης της μυστικιστικής ενατένισης». (Weber, σελ. 23-24) Παρατηρεί μια εκλεκτική συγγένεια και  αλληλεπίδραση μεταξύ του ιδεότυπου της προτεσταντιστικής ηθικής της εργασίας και του ιδεότυπου της κοινωνικής ηθικής του καπιταλισμού, παρά τις φαινομενικές διαφορές τους, και διαπιστώνει την ύπαρξη ενός συσχετισμού των προτεσταντικών διδαχών και αξιών με τα καπιταλιστικά συμφέροντα. Εντοπίζει, επίσης, το παράδοξο του μη αναμενόμενου αποτελέσματος, διαπιστώνοντας πως η Μεταρρύθμιση ενδυνάμωσε τη θρησκευτική πίστη και δημιούργησε ένα θρησκευτικό κλίμα, μέσα στο οποίο η επαγγελματική δραστηριότητα θεωρείται αυτοσκοπός και θεϊκή επιλογή, ενισχύοντας έτσι τον καπιταλισμό. (Κονιόρδος, σελ. 36-37) Το άλλο παράδοξο που εντοπίζει ο Βέρμπερ είναι πως ο προτεσταντισμός βρήκε το πλέον εύφορο έδαφος στις πλουσιότερες πόλεις, διαπιστώνοντας πως οι πλούσιοι αστοί μεταπήδησαν με ευκολία από την ανεκτική τυπική εξουσία της καθολικής εκκλησίας στον αυστηρό καλβινισμό. Τέλος, διαπιστώνει μια «εσωτερική συγγένεια» ανάμεσα στον καλβινικό ασκητισμό και την εκκλησιαστική ευσέβεια με το ενδιαφέρον για συμμετοχή στην καπιταλιστική κερδοσκοπία. (Weber, σελ. 36-37)

        Πριν να αναφερθούμε στους συσχετισμούς, τους οποίους παρουσιάζει ο Βέμπερ, αυτών των παράδοξων φαινομένων με την ιστορική τους εξήγηση, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν αποδέχεται πως αιτιακά προηγείται η προτεσταντική πίστη της καπιταλιστικής δραστηριότητας, αλλά, αντιθέτως οι καπιταλιστές προσελκύονται από τον προτεσταντισμό. Ούτε πρέπει να συνδέσουμε την οικονομική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε κατά τους 15^ο – 17^ο αιώνες με την αμφισβήτηση της Καθολικής Εκκλησίας, καθώς ο προτεσταντισμός αντιπροσωπεύει την αυστηρότητα στον ιδιωτικό και το δημόσιο βίο, έναντι της επιεικούς καθολικής εκκλησίας. (Κονιόρδος, σελ. 55)

        Σύμφωνα με την ΠΗ, η αφοσίωση στην εργασία αποτελεί το μέσο για την σωτηρία της ψυχής, καθώς θεωρείται θεϊκή επιλογή. (Weber, σελ. 78) Ο Προτεσταντισμός και η ηθική του απετέλεσαν μια ισχυρή παρόρμηση για την ανάπτυξη μιας κοινωνικής δράσης των ανθρώπων, ομόλογης προς τις ανάγκες του καπιταλισμού. Η ΠΗ δεν καταδικάζει την αύξηση του πλούτου, αλλά την αμέτρητη απόλαυση των υλικών αγαθών. Υποστηρίζει πως ο άνθρωπος πρέπει να εργάζεται και να μοχθεί στη ζωή του, σύμφωνα με τη Βίβλο, για τη δόξα του Θεού, καθώς αυτό είναι η απόδειξη της πίστης του. (Weber, σελ. 44-47)  Απορρέει λοιπόν το ερώτημα πώς είναι δυνατόν να είναι κάποιος θρησκευόμενος και ταυτόχρονα ορθολογιστής? Ο Βέμπερ υποστηρίζει πως ο ορθολογισμός αποτελεί κοινό στοιχείο και των δύο συστημάτων. Παραθέτοντας τα αποφθέγματα του Βενιαμίν Φραγκλίνου, σχετικά με την αξία του χρήματος και της εργασίας, καταλήγει πως το «πνεύμα του καπιταλισμού» συμπορεύεται με ένα απάνθισμα αρετών (εντιμότητα, ήθος, φιλοπονία, καθήκον, ηθικό χρέος, προκοπή) οι οποίες συνδυάζονται με τον αυτοσκοπό για την αύξηση του κεφαλαίου. Ο αυτοσκοπός αυτός είναι ο προορισμός του πιστού προτεστάντη καθώς, σύμφωνα με τη Βίβλο, «ο ικανός άνθρωπος φαίνεται από τα έργα του και είναι αυτός που θα μπορεί να εμφανιστεί μπροστά στους βασιλείς». (Weber, σελ. 44-47)  Η επαγγελματική επιτυχία, χρέος και αποστολή του προτεστάντη, οδηγεί σε τέτοιες επιλογές και αποφάσεις, ώστε να συμβαδίζει με την ορθολογιστική οργάνωση του καπιταλιστικού συστήματος, με αποτέλεσμα το προτεσταντικό ήθος να θεωρείται ένα από τα ισχυρότερα στηρίγματα του καπιταλισμού. (Weber, σελ. 46-47) Η προσαρμογή σε αυτόν τον τρόπο ζωής, σύμφωνα με τον Βέμπερ, μπορεί να προκύψει μόνο ως «ιδέα», δηλαδή ως κοσμοθεωρία και μέσο εξήγησης των ιστορικών φαινομένων που οδήγησαν στην κυριαρχία του καπιταλισμού και η υλιστική θεωρία να φαντάζει τουλάχιστον αφελής. (Weber, σελ. 48)

        Απέναντι στους παραδοσιακούς τραντισιοναλιστικούς εργοδότες ο Βέμπερ καταδεικνύει το νέο ιδεότυπο του εργοδότη επιχειρηματία, ο οποίος προέρχεται συνήθως από τα χαμηλά στρώματα, με αυστηρές αρχές, μεγαλωμένος με στερήσεις και λιτότητα. Δίνει αξία στο χρήμα, αποφεύγει την επίδειξη και την άσκοπη κατανάλωσή του, ακολουθεί ένα λιτό και ασκητικό τρόπο ζωής και αισθάνεται πλήρης καθώς γνωρίζει πως εκπληρώνει το επαγγελματικό του χρέος. Παρατηρούμε εδώ μία σχέση εκλεκτικής συγγένειας με τους παραδοσιακούς  τραντισιοναλιστικούς καπιταλιστές. Όμως, σε αντίθεση με αυτούς, καθώς η επιδίωξη του κέρδους είναι μεν καθήκον του προτεστάντη, αλλά η ηθική προτεσταντική συμπεριφορά απαγορεύει τη χρησιμοποίηση κερδών για υλικές απολαύσεις και κερδοσκοπία, αυτά επανεπενδύονται , δημιουργώντας έτσι τον σύγχρονο καπιταλισμό, κάτι που αντιστοιχεί σε παράδοξο και μη αναμενόμενο αποτέλεσμα.  (Weber, σελ. 55, 60, 62-63, &  Κονιόρδος, σελ. 60)

        Τέλος, ο Βέμπερ παρουσιάζει τον ιδεότυπο του εργαζόμενου που επιθυμεί να εργάζεται τόσο όσο του είναι απαραίτητο, προκειμένου να καλύπτει τις ανάγκες του. Ο εργοδότης πιέζει τον εργαζόμενο να εργαστεί περισσότερο, προκειμένου να επιτευχθεί υψηλότερη παραγωγικότητα. Η ΠΗ παρουσιάζει ως χρέος και καθήκον του εργαζόμενου, απέναντι στη θεϊκή επιλογή, να τιμά και να σέβεται το επάγγελμά του, επιδεικνύοντας εργατικότητα. Παρατηρείται εδώ η εκλεκτική συγγένεια της εντατικοποίησης της εργασίας, με την απειλή της ανεργίας εκ μέρους του εργοδότη και την αντιμετώπισή της ως αίσθηση καθήκοντος και ευθύνης προς το Θεό από την ΠΗ που οδηγεί στο παράδοξο της ανέλιξης του καπιταλισμού μέσα σε παραδοσιοκρατικό περιβάλλον. (Weber, σελ. 51-55,   Κονιόρδος, σελ. 59-60)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

        Ο Βέμπερ, με το πόνημά του για την ΠΗ, επιδίωξε να καταδείξει το πώς οι ιδέες επιδρούν στην ιστορία και να διευκρινίσει το ρόλο τους στη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού.

        Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα μια ιδέα με θρησκευτικές ρίζες, τον ιδεότυπο της ΠΗ, απέδειξε, διερευνώντας τις εκλεκτικές συγγένειες ανάμεσα στη θρησκεία και την πρακτική ηθική, πώς οι ιδέες επηρεάζουν τις ιστορικο-κοινωνικές εξελίξεις και εντόπισε το πώς ο προτεσταντισμός επηρέασε τη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

·         Αντωνοπούλου Μ., «Θεωρία και ιδεολογία στη σκέψη των κλασσικών της κοινωνιολογίας», 2η έκδ., Παπαζήση, Αθήνα, (1991)

·         Κονιόρδος Σ., «Η Θέση του Βέμπερ για την ΠΗ της Εργασίας», στο ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, τομ. Α’, ΕΑΠ, ΠΑΤΡΑ, 2002

·        Weber M., «Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού», GUTENBERG, Αθήνα, 2006

Βαθμός: 8

---